Περί οικονομίας

  Οι «γεωπόνοι» δείχνουν τον «πόνο» τους

  κλείνοντας τους δρόμους των «άπονων»

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο «Αντί» στις 28.01.2005, τεύχος 835. Πιθανόν να βρίσκει εδώ κάποιος την εξήγηση της οικονομικής κρίσης, όχι μόνο της δικής μας. Γι` αυτό και αναδημοσιεύεται)  

Αν δοθεί στη λέξη πόνος η αρχαία σημασία της, του μόχθου, τότε μια ελεύθερη απόδοση του τίτλου θα ήταν: Οι “αρουραίοι” που επιμένουν να θέλουν να αναγνωριστούν ως άνθρωποι.

Δεν είναι καινούριο το φαινόμενο να βρίσκονται σε δεινή οικονομική θέση οι αγρότες, που εκπροσωπούν έναν κύριο πρωτογενή τομέα παραγωγής. Από τα αρχαία χρόνια ως και το μεσαίωνα η θέση τους ήτανε δεινή. Ποτέ σχεδόν δεν είχανε δική τους γη κι εργαζότανε είτε ως δούλοι είτε ως δουλοπάροικοι στις γαίες των μεγαλοκτημόνων και των φεουδαρχών. Ασκούσαν τη σκληρή χειρωνακτική τους εργασία, χωρίς ωράριο βέβαια, παίρνοντας ως αμοιβή έναν ισχνό επιούσιο. Κάθε είδους αντίδραση ήτανε αδύνατη φυσικά, ενώ καλλιεργημένοι μύθοι, που υποβάθμιζαν την εργασία τους με το αιτιολογικό της βαναυσότητάς της, καθησυχάζανε τις συνειδήσεις τους για την αδικία που διαπραττόταν εις βάρος τους. Στην αναγκαία προσθήκη τους αυτοί οι μύθοι αναγνωρίζανε τη σπουδαιότητα της πνευματικής εργασίας όπως και την “κοπιαστικότητά” της, για να δικαιολογείται η πλουσιοπάροχη απολαβή των αγαθών της παραγωγής από τους ασκητές πνευματικού έργου, που ανήκαν πάντα στις ανώτερες τάξεις. Έπρεπε λοιπόν σύμφωνα με τους μύθους αυτούς δικαιωματικά να απολαμβάνουν οι πνευματικοί εργάτες περισσότερα αγαθά και να ικανοποιούν τις απαιτήσεις τους. Ο Αριστοφάνης, που είδε από τότε τη συμπαιγνία τέτοιων μύθων, καυτηριάζει στους “Όρνιθες” την απληστία σε υλικά αγαθά του πνευματικότατου Σωκράτη, λέγοντας χαρακτηριστικά: “Σφάζει αρνιά και χύνει αίμα, για να πάει να πιει το πνεύμα, γιατί και στην κάτω χώρα είν` τα πνεύματα αιμοβόρα”.(Μετάφραση: Βασίλη Ρώτα)

Οι ίδιοι μύθοι, ότι η πνευματική εργασία είναι πιο κοπιαστική από τη χειρωνακτική και πιο παραγωγική, κατ` επέκταση και πιο σημαντική, άρα και άξια αδρότατης αμοιβής, διατηρούνται και στις μέρες μας θεωρητικά και έμπρακτα, χωρίς ν` αλλάζει ουσιαστικά και η πραγματικότητα. Παρόλο που οι αγρότες σήμερα είναι κάτοχοι γης και η κατοχύρωση κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων έχει περιλάβει και αυτούς, εξακολουθούν ωστόσο να βρίσκονται σε δυσχερέστατη θέση, οικονομική και κοινωνική. Απόδειξη η μαζική εγκατάλειψη της υπαίθρου. Πήραν των ομματιών τους και φύγανε οι άνθρωποι από τα χωράφια τους και τα χωριά τους με όλες τις οικονομικές, κοινωνικές και εθνικές συνέπειες που συνεπάγεται η φυγή αυτή. Η ανυπαρξία κατοίκων στην περιφέρεια, ο μαρασμός της, το χάσμα της ανισότητας σε θέματα ανάπτυξης και ζωής μεταξύ κέντρου και περιφέρειας και η δημιουργία ανησυχητικότατων δημογραφικών προβλημάτων για τη χώρα μας ήτανε από τις πιο βασικές*.

Όμως όλα αυτά δεν ήταν σύμπτωμα παρέμβασης τυχαίων παραγόντων, αλλά αποτέλεσμα των δομών και των ιεραρχήσεων του συστήματος, τις οποίες κανείς δεν μπορεί να ανατρέψει, καθώς ορίζονται από την οικονομική ισχύ του επικρατέστερου, που δεν αποτελεί μόνο την κορυφή της πυραμίδας αλλά και τον αρχιτέκτονά της. Εκείνο δε που εντυπωσιάζει στη δομή της και στην κατανομή της δύναμης είναι ο αντίστροφος χαρακτήρας τους σε σχέση με την “πρωτογένεια” της παραγωγής. Όσο πιο μεταπραττικός είναι ο χαρακτήρας της οικονομικής δραστηριότητας τόσο ψηλότερα στην πυραμίδα του συστήματος βρίσκονται οι δράστες της, ενώ απωθημένοι στη βάση της βρίσκονται ο δευτερογενής και πρωτογενής τομέας. Ο διαφημιστής του διαφημιστή για παράδειγμα βρίσκεται πιο ψηλά από το διαφημιζόμενο διαφημιστή, ο οποίος είναι ίσως πιο ψηλά και από τον κάτοχο των μέσων διαφήμισης, ενώ ο τελευταίος βρίσκεται οπωσδήποτε πιο ψηλά από τους διακινητές των προϊόντων, δηλαδή τους εμπόρους, και αυτοί πολύ ψηλότερα απ` όσους ασκούν δευτερογενή και τριτογενή παραγωγή. Ένας επάλληλος λοιπόν μεταπραττισμός συνιστά την όλη πυραμίδα με κορυφαίο τον υπερμεταπραττισμό, όπου είναι συγκεντρωμένη η περισσότερη οικονομική δύναμη που καθορίζει και τις ιεραρχήσεις του συστήματος, και τελευταίο τον πρωτογενή τομέα. Η πυραμίδα αυτή έχει παγκόσμιες διαστάσεις και όχι τοπικοεθνικές, αφού το οικονομικό σύστημα που αντιπροσωπεύει είναι παγκοσμιοποιημένο. Γι` αυτό και η απειλή της ή η κατάρρευσή της είναι δυνατές και από ένα μόνο άτομο, εφόσον αυτό βρίσκεται στην κορυφή της. Γλαφυρή αποτύπωση της ενότητας αλλά και της ολιγαρχικότητάς του συστήματος είναι η έκφραση, που λέγεται υπό τύπο αστειότητας και που δείχνει ανάγλυφα την πιο τραγική κατάληξη της οργάνωσης του συλλογικού βίου του ανθρώπινου είδους, “Άμα φτερνιστεί η Αμερική, κρυολογεί η Ευρώπη”, οπότε γίνεται αμέσως αντιληπτό πόσο πρέπει να εύχεται ο καθένας μας να μείνει η πάθηση της Αμερικής στο πλαίσιο του φτερνίσματος, γιατί, αν τύχει και εξελιχθεί σε κρυολόγημα, αλίμονο σε όλους μας.

Οι αγρότες τώρα όχι απλώς δεν μπορούν να ανέβουν σε άλλη βαθμίδα της πυραμίδας αλλά ούτε να ενισχύσουν καν τη θέση τους εκεί στη βάση που είναι, εξαιτίας βέβαια και εγγενών αδυναμιών της παραγωγικής τους δραστηριότητας. Η ευπάθεια των προϊόντων τους από τη μια, σε αντίθεση με τα βιομηχανικά προϊόντα, και οι μεγάλες δυσκολίες ανάπτυξης συντονισμένης και ισχυρής συνδικαλιστικής δράσης από την άλλη, τους καθιστούν τελείως ανυπεράσπιστους απέναντι στις βουλιμίες τόσο των μεσαζόντων, που εμπορεύονται τα προϊόντα τους, όσο και των προμηθευτών τους σε γεωργικά μηχανήματα και λιπάσματα ή φάρμακα  Η έλλειψη επίσης κάθε υπόβαθρου συνεταιριστικής σύμπραξης στη χώρα μας τους κάνει ακόμα πιο ευάλωτους. Έτσι το υπάρχον οικονομικό σύστημα επιφυλάσσει στον Έλληνα τουλάχιστον αγρότη μια κατώτατη ταξικά θέση, που επιτρέπει την πολλαπλή εκμετάλλευσή της από τις ανώτερες τάξεις, και αρκετά εξαθλιωμένη, πράγμα που οδήγησε τους γόνους των αγροτών στη μαζική φυγή τους, όπως είπαμε, προς τα αστικά κέντρα, όπου αστοποιημένοι πια και ενταγμένοι στις μεταπραττικές τάξεις που απομυζούν το εισόδημα του αγρότη, παρέχουν τις υπηρεσίες τους. Κι αν έλεγε κανείς ότι σήμερα στη χώρα μας τα παιδιά των αγροτών πίνουν το αίμα των γονιών τους, για να μιλήσουμε αριστοφανικά”, δε θα ήτανε εκτός κυριολεξίας. Αυτό το γνωρίζουν οι αγρότες και λίγο έλειψε σε προηγούμενες κινητοποιήσεις τους να “λιντσάρουν” ένα δικό τους παιδί, τον υφυπουργό Γεωργίας του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος διασώθηκε τελικά όχι επειδή επικαλέστηκε τη γεωργική του καταγωγή και απέβαλε από τη σκέψη των αγροτών τη μαρξιστική και ορθή ερμηνεία του ρόλου του, αλλά χάρη στην επέμβαση αστυνομικών δυνάμεων.

Αυτή λοιπόν η πυραμίδα των επάλληλων μεταπραττισμών και της αντίστροφης σχέσης τους με την “πρωτογένεια” της παραγωγής, που συνιστούν κατάφωρη αδικία δημιουργώντας παράλληλα και τεράστιες ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων και των λαών, είναι επενδυμένη με το “πολίτευμα της δημοκρατίας”, και ονομάζεται δημοκρατική, ισοδίκαιη, ηθική, ελεύθερη και ανθρωπιστική. Αν όμως δούμε μέσα σ` αυτή τη θέση του αγροτικού πληθυσμού όπως και άλλων κοινωνικών τάξεων, που βρίσκονται στη βάση της, ασύνειδα τότε η σκέψη μας πάει σε τελείως αντιθετικές καταστάσεις και σχέσεις, εκεί όπου άλλος δίνει το σώμα του και άλλος παίρνει τα λεφτά. Μια ολική επομένως γενίκευση του πορνείου συνιστά το καπιταλιστικό σύστημα που ζούμε και που φιλάρεσκα και ευφημιστικά το ονομάζουν δημοκρατία.

Αλλά τελικά, επειδή ενδεδειγμένη λύση στο πρόβλημα των αγροτών δεν πρόκειται να υπάρξει ούτε σήμερα ούτε αύριο, θα πρότεινα τουλάχιστον να αναλάβει μια οικολογική οργάνωση, που ρίχνει οχιές εδώ κι εκεί στην επαρχία, για να μην εξαφανιστεί το είδος, να ρίξει και γυναίκες – πού θα τις βρει δεν ξέρω – για να μην εξαφανιστεί το γένος και της δικής μας κοινωνίας, αν υποτεθεί ότι χρειάζεται, μια και η επαρχία έπαυσε από δεκαετίες τώρα να παράγει μουσική.

* Στιχουργικά αποδομένη η ερήμωση της υπαίθρου παίρνει την ακόλουθη μορφή. Αργότερα θα «φορτωθεί» στο κανάλι μου στο You Tube με τη μουσική του μαζί

Η ύπαιθρος

                                                                                                                                   

Ένας πατέρας με το γιο                                                                        

Βρέθηκαν σ` ένα χωριό                              

Πώς βρεθήκαν μη ρωτάς                            

Πες τους κάλεσε ο παπάς                            

Ο παπάς κι η παπαδιά                                 

Για αγιασμό στην Εκκλησιά                       

Σε χωριό λοιπόν βρεθήκαν                         

Δέκα σπίτια του ανήκαν                              

Κι οι ανθρώποι καναδυό                             

Όλο κι όλο το χωριό                                  

Ήταν όλοι στην πλατέα                              

Μια γεροντική παρέα                                  

Κάθονταν γύρω τριγύρω                            

Κι ο αργιλές τους φέρνει γύρω                  

Το χασίσι να φουμάρουν                            

Και τη δόση τους να πάρουν                      

Πρόεδρος κι αγροφύλακας                        

Και στη μέση ο παπάς                               

Παραδίπλα η παπαδιά                                

Σε μεγάλη ρουφηξιά                                  

Μένουν άφωνοι κι οι δυο

Ο πατέρας με το γιο                                                  

Πίσω σκέφτονται να πάνε                                         

Μα στον αγιασμό κολλάνε                                        

Πάντως λένε καλησπέρα                                          

Μια και έφευγε η μέρα                                             

Καλησπέρα λεν κι αυτοί                                           

Κι ο καθείς τους απορεί                                            

Τι να θέλουνε οι ξένοι

Μήπως είναι και σταλμένοι 

Ο πατέρας με το γιο                                             

Βγαίνουν απ` το δισταγμό

Νεύμα κάνουν στον παπά

Να τος έρχεται κοντά  

Άγιε πάτερ, τι είναι αυτά;

Όλοι έχετε λουλά!

Να μη βιάζεστε απαντά

Ο καθείς με τη σειρά

Κι αν ακόμα είσαι παπάς

Στην αράδα σου θα πας

Μπείτε στη σειρά κι εσείς

Να χαρείτε στο χασίς

Είναι χόρτο ευλογημένο

Και από το Θεό σταλμένο

Κόβει αμέσως το νταλκά μας

Απ` τη μαύρη ερημιά μας

Μπήκαν στη σειρά κι οι δυο

Ο πατέρας με το γιο

Κι όλοι τους γίνανε ένα

Ίδια μάνα, ίδια γέννα