«Είπε ο γάιδαρος το γάιδαρο κεφάλα». Γιατί;
Προετοιμάζεται
άραγε νέα στρατιωτική επέμβαση σε αραβική χώρα;
Η
κατασκευή εχθρού είναι το πρώτο μέλημα καθενός που σχεδιάζει επίθεση. Για
πολλούς λόγους. Για να έχει στόχο η σχεδιαζόμενη επίθεσή του, για να
προετοιμάζει ψυχολογικά την κοινή γνώμη, για να κρατά συσπειρωμένους και
ετοιμοπόλεμους τους συνεργάτες του, αλλά και για να επιτευχθεί η υποβάθμιση της
ανθρώπινης αξίας των θυμάτων είτε άμαχων είτε ένοπλων, αφού, εκτός από την
ανάλογη κατασυκοφάντηση που θα τους γίνει από πιο πριν, θα ανήκουν και στο
στρατόπεδο του εχθρού. Πώς έλεγε ο Κοέν, ο εφευρέτης της βόμβας νετρονίου, που
εξοντώνει μόνον ανθρώπους και αφήνει άθικτες τις υλικές κατασκευές: «Οι αντίπαλοι
δεν είναι άνθρωποι. Είναι στρατιώτες του εχθρού». Για να έχει λοιπόν επιτυχία μια
στρατιωτική επιχείρηση, προαπαιτείται ολοκληρωμένη κατασκευή εχθρού. Ο απώτερος
σκοπός φυσικά γνωστός: Η διατήρηση της ηγεμονίας στον πλανήτη από τους ηγεμόνες
του, αν αυτός δεν είναι ένας και μόνο.
Και
ο χριστιανικός θεός το ίδιο έκανε από την πρώτη στιγμή της «πλάσης» μας. Έστησε
εχθρούς απέναντί μας. Το σατανά κατ` αρχήν, που, αν και παντοδύναμος ο «δημιουργός»
του, δεν μπορεί να τον εξουδετερώσει, αλλά και τους οπαδούς του σατανά, τους
άλλους ανθρώπους, ώστε να συσπειρώνει τους δικούς του αντιτάσσοντάς τους στους
άλλους και από την άλλη να έχει τα νώτα
της εξουσίας του φυλαγμένα. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ποιότητα αυτής της
θρησκείας, όπως και κάθε άλλης, που οι προστατευόμενοι του βιβλικού θεού δεν
είχαν καμιά άλλη αρετή να επιδείξουν παρά μόνο υπακοή. Και η ανταμοιβή εκ
μέρους του θεού τους πλουσιοπάροχη φυσικά και στην εδώ ζωή και στην επέκεινα.
Έτσι γεννήθηκαν οι ρατσιστικές αντιλήψεις και οι διαχωρισμοί μεταξύ των ανθρώπων.
Η θρησκεία, η κάθε θρησκεία, υπήρξε ο κύριος συντελεστής αυτών των διαχωρισμών.
Οι
τρεις τώρα θρησκείες, η Ιουδαϊκή, η Χριστιανική και η Μωαμεθανική, που είναι συγγενικότατες,
όχι μόνο επειδή η Παλιά Διαθήκη είναι κοινή τους βάση αλλά και επειδή οι θεοί
τους έχουν τις ίδιες σχεδόν ιδιότητες, βρισκόταν, όπως ήταν φυσικό, ανέκαθεν σε
αντιπαράθεση αλλά και συγκρούσεις, που διατηρούνται ως σήμερα και αναζωπυρώνονται
μάλιστα έντεχνα. Στο διάβα της Ιστορίας η Μωαμεθανική θρησκεία, αν και πιο
φανατιστική ίσως από τις άλλες, φαίνεται να επέδειξε ανοχή απέναντί τους μεγαλύτερη.
Αυτό πρέπει να οφείλεται στη συγγένεια που αναγνωρίζει το ίδιο το Κοράνι μεταξύ
των τριών αυτών θρησκειών και συνιστά γι`
αυτό σεβασμό απέναντί τους. Οι Εβραίοι της Ισπανίας για παράδειγμα, που καταδιώχθηκαν
από τους Καθολικούς το 15ο αιώνα, βρήκανε
καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη, εδώ όπου είχε εξουσία η Οθωμανική Αυτοκρατορία και θρήσκευμά
της ήτανε το Ισλάμ.
Στην
πρόσφατη στρατιωτική επίθεση της Δύσης κατά του Ισλάμ, και πιο ειδικά κατά του
Ιράκ και του Αφγανιστάν, χρειάστηκε πολύτροπη κατασκευή του εχθρού. Τότε για
πρώτη φορά γίνεται λόγος από τους χριστιανούς εκπροσώπους της Δύσης για τόξο
του διαβόλου, για πολιτισμικό χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης και για πολιτισμική
υπεροχή της δεύτερης. Πραγματοποιείται η
στρατιωτική επέμβαση που αναδεικνύει τη Δύση νικήτρια. Προσωρινά φαίνεται να ειρηνεύουν
τα πράγματα, έστω και δια της βίας. Επειδή όμως επιδίωξη της Δύσης δεν είναι η
ειρηνική συνύπαρξή της με τους «διαφορετικούς», αλλά η καθυπόταξή τους – πώς
αλλιώς θα διατηρεί την ηγεμονία της – προετοιμάζεται η νέα επίθεση, που λέγαμε
και που προαπαιτεί κατασκευή εχθρού, άρα ανακατασκευή του. Ξέρουνε εντωμεταξύ οι
δυτικοί το φανατισμό των οπαδών του
Ισλάμ (φονταμενταλιστές τους λένε), ξέρουνε όμως και πώς μπορεί να γίνει θαυμάσια
εκμετάλλευσή του, ώστε να επιτευχθεί η «αυτοσυκοφάντησή» τους. Προκαλώντας λοιπόν
με τη δυσφήμιση του θεού τους το παθιασμένο θρησκευτικό τους αίσθημα, τους εξαγριώνουν,
τους μετατρέπουν σε παράφρονες που βιαιοπραγούν και σκοτώνουν τυφλά, ώστε να δικαιολογείται
κατόπιν η δική τους στρατιωτική επέμβαση. Τους βάζουν με πιο απλά λόγια να
δείχνουν πόσο «χαζοί» και τυφλοί είναι, για να μη μας πειράζει στη συνέχεια το
βλάψιμό τους, που θα γίνει με βομβαρδισμούς. Γιατί, όταν επιτυγχάνεται στη
συνείδησή μας η υποτίμηση, η έκπτωση της ανθρώπινης αξίας του άλλου, αφού εκτός
από «χαζός» είναι και επικίνδυνος, τότε η συνείδησή μας μπορεί, αν όχι να αναλαμβάνει,
τουλάχιστον να εύχεται και να ανέχεται την εξόντωση αυτού του «επικίνδυνου
χαζού».
Βέβαια
δε θέλουμε να ισχυριστούμε ότι κακώς ασκείται κριτική στο πρόσωπο του ιδρυτή
μιας θρησκείας ή κακώς που εμπαίζεται. Τουλάχιστον στη Δύση λογω παράδοσης αλλά
και θεσμικής κατοχύρωσης της ελευθερίας
της έκφρασης, είναι νόμιμο σχεδόν και θεμιτό να βλέπει κανείς το θείο, όπως
νομίζει, ακόμα και να το σαρκάζει. Αυτό όμως είναι κατάκτηση μόνο της Δύσης κι εδώ
όχι πάντα πλήρης. Ο Διαφωτισμός πρόταξε τις αξίες της λογικής έναντι των
θρησκευτικών, ενώ το επακολούθημά του, η Γαλλική Επανάσταση, κατοχύρωσε εν
πολλοίς θεσμικά την πρωτοκαθεδρία της λογικής με την εγκατάσταση κοσμικού
κράτους. Έτσι η χριστιανική θρησκεία τέθηκε κάτω από τον έλεγχο της λογικής και
είναι εξαναγκασμένη να δείχνει τιθασευμένη, θέλει δε θέλει. Δε θεωρείται πια η θρησκευτική
«αλήθεια», όπως πριν από την εμφάνιση του Διαφωτισμού, ανώτερη από της λογικής
κι εννοούμε εδώ της γνώσης, της έρευνας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της
ισότητας, ώστε να τις καθυποτάσσει, αλλά μια απλή αξία υποκείμενη στη λογική.
Θα
πάρω ένα παράδειγμα που προκάλεσε πολλές συζητήσεις και που έχει την όψη πολύ διφορούμενου θέματος, την απαγόρευση της μαντήλας στη Γαλλία. Από τη μια η
απαγόρευση φαίνεται να αντιστρατεύεται την ελευθερία της έκφρασης και το
σεβασμό στη διαφορετικότητα, που κατοχυρώνει η θεσμοποιημένη λογική στη Δύση,
και από την άλλη μια καθυποταγμένη στη λογική αξία, όπως είναι και πρέπει να
είναι όλες, δε συμμορφώνεται με τις επιταγές της και απαιτώντας την αναγνώρισή
της ως υπέρτερης συμπεριφέρεται κατά τη δημόσια έκφανσή της παρακάμπτοντας τους
δημόσιους κανόνες της λογικής. Προς τα πού λοιπόν γέρνει του ορθού η ζυγαριά;
Το
δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, όπως ακριβώς λέγεται, είναι δικαίωμα στην
ελεύθερη έκφραση του λόγου, δηλαδή σκέψεων και απόψεων, όχι στην ελεύθερη έκφραση
της συμπεριφοράς. Όσο κι αν η εκφορά λόγου καμιά φορά ισοδυναμεί με
συμπεριφορά, όμως δεν είναι καθόλου ταυτόσημες. Άλλο διατύπωση απόψεων είτε με
απλό λόγο είτε με έντεχνο είτε ακόμα και με τις άλλες μορφές τέχνης, και άλλο η
ίδια η πράξη, δηλαδή η συμπεριφορά. Κανείς δεν εμποδίζει τους οπαδούς της μαντήλας ή άλλους να υπερασπίζονται δια του λόγου,
στην πλατιά έννοια ο όρος, το «φόρεμά» της. Τους εμποδίζεται η πράξη του «φορέματός»
της. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τη μαντήλα. Μπορεί ο καθένας να υποστηρίζει ανεμπόδιστα
ότι πρέπει να κυκλοφορούμε γυμνοί, δεν μπορεί όμως, δεν του επιτρέπεται να κυκλοφορεί γυμνός. Μα και η μόδα στην
εμφάνισή μας που κάθε τόσο αλλάζει, πώς είναι επιτρεπτή, μπορεί να μου αντιτείνει
κάποιος; Και το «φόρεμα» της μαντήλας ας εκληφθεί ως έκφανση της μόδας. Χωρίς
να είμαι υπέρ της απόλυτης ελευθερίας της μόδας ή της ασύδοτης εμπορικής της
εκμετάλλευσης, που είναι ισοδύναμα και γι` αυτό είμαι επιφυλακτικός απέναντί
της, το «φόρεμα» της μαντήλας δε γίνεται από μόδα. Η μαντήλα φοριέται, για να
δηλώνεται το νόημά της, το θρησκευτικό αλλά και το «ανθρωπιστικό» που στην
περίπτωσή της είναι αντιανθρωπιστικό, αφού συνιστά έντονη καταπάτηση της
ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Και οι
ίδιοι οι υπερασπιστές του «φορέματός» της ή οι «φορείς» της δε δέχονται έναν
τέτοιο ρόλο στο «φόρεμά» της. Τη φοράνε, ή υπερασπίζονται το «φόρεμά» της για
να εκφράζουν έμπρακτα, με τη συμπεριφορά τους τις θρησκευτικές και κοινωνικές
τους πεποιθήσεις, τις αντιανθρωπιστικές, είπαμε. Και η λογική αντιανθρωπιστικές
συμπεριφορές δεν επικροτεί ούτε επιτρέπει, εφόσον είναι ρυθμιστής της ζωής μας.
Κι
ενώ στη Δύση υποτίθεται ότι η θρησκεία είναι εξοβελισμένη από το κοσμικό κράτος
και ο ανορθολογισμός της δεν μπορεί να παίρνει δημόσιο χαρακτήρα, επειδή όμως
το θρησκευτικό συναίσθημα και εδώ είναι έντονο και καθολικό σχεδόν, διεισδύει
από το παράθυρο ή και από την πόρτα στο χώρο όπου ασκείται η κοσμική εξουσία
και συχνά την καθορίζει. Στην Αμερική προπάντων, όπου έχουμε να κάνουμε με μια
πολύ πουριτανική κοινωνία, το φαινόμενο είναι συνηθισμένο. Ιδίως, όταν οικονομικά
συμφέροντα επιβάλλουν τη θετική τώρα εκμετάλλευση του θρησκευτικού
συναισθήματος και την εναντίωσή του προς άλλα θρησκεύματα που συνιστούν εμπόδιο.
Πάντως
άλογες δυνάμεις είναι και οι δύο. Ποια η διαφορά τους. Η μια, του Ισλάμ, που είναι
το αδύνατο μέρος του διπόλου και που ιστορικά δεν έχει δεχθεί την επενέργεια
της λογικής, ώστε να εξαναγκαστεί να εξορθολογίσει κάπως τη συμπεριφορά της,
εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά μιας αυτούσιας άλογης δύναμης. Αυτή λοιπόν η
δύναμη, όταν προσβληθεί, γίνεται θηρίο που δε βλέπει τίποτα μπροστά του. Γι`
αυτό και θέλει ειδική μεταχείριση, όπως το προβληματικό άτομο, αν θέλουμε να
μην το εξαγριώσουμε. Ενεργεί δε πάντοτε με συναισθηματική αυτενέργεια. Η άλλη
άλογη δύναμη της χριστιανικής θρησκείας ή της Δύσης, που είναι και το ισχυρό
μέρος του διπόλου και που έχει φέρει σε ταύτιση τα οικονομικά συμφέροντα των
μεγάλων με τα θρησκευτικά των δικών της ανθρώπων, λόγω της επικυριαρχίας της
λογικής υποχρεώνεται και θεσμικά να εκδηλώνει κάπως εξορθολογισμένη
συμπεριφορά. Ενεργεί όμως πάντα νοησιαρχικά, με συνειδητές στοχεύσεις και
σκοπιμότητες, δόλια αλλά και με όλα τα μέσα που της προσφέρει η επινοητικότητα
της νόησης και η τεχνολογική υπεροχή. Η εκμετάλλευση του θρησκευτικού
συναισθήματος εδώ είναι διπλή, και προς τη μεριά του δικού της στρατοπέδου και
προς τη μεριά του στρατοπέδου του εχθρού. Ικανοποιώντας ενεργοποιεί το
θρησκευτικό συναίσθημα των δικών της ανθρώπων και εξασφαλίζει όχι μόνο δικαίωση
αλλά και ισχυρή παρόρμηση στις δράσεις της, από την άλλη με τεχνητές εξαγριώσεις
της θρησκευτικότητας του εχθρού προκαλεί τις αντιδράσεις που χρειάζεται, ώστε
να εξυπηρετηθούν άμεσα και αποτελεσματικά οι επιδιώξεις της. Ο οικονομικός
παράγοντας είναι βέβαια αυτός που τα κινεί όλα, αλλά, επειδή φαντάζει
κυνικός, περιβάλλεται θρησκευτικό μανδύα,
που με το αζημίωτο προσφέρεται από τη θρησκεία, όπως πάντα. Έτσι κατορθώνεται η
ένοπλη και έμπρακτη κατοχύρωση των συμφέροντων της, που δεν είναι άλλα από αυτά
των ισχυρών.
Εγώ
δεν είμαι με τον πρώτο «γάιδαρο», αλλά με το δεύτερο, ας είναι περισσότερο κεφάλας.
