Ο Καβάφης της μοίρας, της ζωής, της πολιτικής
σκέψης*
Δεν
ξέρω τι είναι αυτό στην ποίηση του Καβάφη που τον κάνει συγκλονιστικό αλλά και
επίκαιρο όχι μόνο πολιτικά, γενικά στοχαστικά. Η ανάγκη να προετοιμάσω υλικό
για την εκδήλωση στο Βαφοπούλειο, που εκείνο μας ανέθεσε, αλλά και το σχολιασμό
μου, με έβαλε να ξαναδώ τον Καβάφη, που είχα καιρό να τον ανοίξω, και να
αναζητήσω τα συστατικά της ποίησής του, εννοώ και της σκέψης του, που τον
καθιστούν τόσο μεγάλο ποιητή και τόσο σύγχρονο, εντελώς σημερινό. Και με
δοσμένο ότι δεν έχει καμιά συγγένεια πνευματική ούτε μορφολογική με τους άλλους
ποιητές μας, σύγχρονούς του ή μεταγενέστερους, η εξιχνίαση των χαρακτηριστικών
του συστατικών γίνεται δυσχερέστερη.
Περιδιαβάζοντας
το έργο του η πρώτη πρώτη εντύπωση, που μετά έγινε ακλόνητη πεποίθηση, είναι
ότι η πνευματική και ιδεολογική του συγγένεια βρίσκεται πίσω βαθιά στο χρόνο, στους
προγόνους μας, στην αρχαία ελληνική σκέψη και ιδεολογία και ειδικότερα στον ποιητή
της Ιλιάδας, στους λυρικούς και
τραγικούς ποιητές, στους σοφιστές και στον Επίκουρο. Ο ορθολογισμός του, θα τον
δούμε παρακάτω, έχει εδώ τις ρίζες του.
Θεωρώντας
στη συνέχεια ολικά τη σκέψη του διέκρινα τρεις νοηματικούς άξονες, την αντίληψή
του για τη μοίρα, τη στάση του απέναντι στη ζωή και τη στάση του απέναντι στην
εξουσία όποιας μορφής, δηλαδή την πολιτική του σκέψη.
Το
πώς βλέπει και αντιμετωπίζει κανείς τη μοίρα είναι φυσικά καθοριστικό της
στάσης του απέναντι στη ζωή και η στάση του απέναντι στη ζωή είναι καθοριστική
και της πολιτικής του στάσης.
Πώς ορίζεται η μοίρα στην αντίληψη του
ποιητή;
Δυνάμεις
πέρα και πάνω από μας, φυσικές, κοινωνικές, ανθρώπινες, παρεμβαίνουν στη ζωή
μας και την καθορίζουν αποφασιστικά. Δυνατότητα διαφυγής μας δε μας παρέχουν.
Οι οριοθετήσεις τους επί της ύπαρξής μας είναι άκαμπτες. Απαράβατοι νόμοι
φυσικοί και βιολογικοί προδιαγράφουν τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής, ο θάνατος
λ.χ.. Θεσμοί και νόμοι των κοινωνιών μας, η κάθε μορφή εξουσίας, παρεμβαίνουν
καθοριστικά επίσης στην προσωπική μας μοίρα. Οι συνάνθρωποί μας, κοντινοί και
μακρινοί, δρούνε κι εκείνοι και η δράση τους μπορεί να επιπέσει στη δική μας
ζωή και χάρη στη δυναμική υπεροχή τους να την ανατρέψει ή και να τη στυλώσει.
Αν δεν υπάρχουν καθησυχασμοί μεταφυσικού χαρακτήρα, οι ποικίλοι θρησκευτικοί
μύθοι – και για τον ποιητή μας δεν υπάρχουν – η ζωή μας έχει καταθλιπτικά
τραγική διάσταση. Κι εκείνο που μένει για την απάλυνση της τραγικότητάς της
είναι η σύμπραξη όλων των ανθρώπων και η κοινή αντιμετώπισή της, αλλά και η
τέχνη, που ανάλογο ρόλο έχει. Μα δεν είναι εφιαλτικός έτσι ο κόσμος του Καβάφη,
θα μου πείτε; Όταν όμως πυρήνας της ζωής μας είναι η φθορά και ο θάνατος, πέστε
μου εσείς αν η χαρά και η παντοντινή ευτυχία αποτελούν σταθερά φυσικά της
συστατικά. Πάντως οικουμενικός γίνεσαι, όταν έχεις συνείδηση της τραγικότητας
της ζωής και της ανάγκης κοινής αντιμετώπισης. Η σύμπραξη των ανθρώπων κάνει τη
ζωή μας ν` απλώνει και ν` απλώνει σαν καταβολάδα σε όλα τα πέρατα της γης και
ακόμα πιο πέρα. Όλα τα άλλα, διακρίσεις, αποκλεισμοί, έθνη, θρησκείες, γίνονται
διαχωριστικά, διασπαστικά και επιγεννούν αλληλοεξοντώσεις. Τα ίδια μας διδάσκει
και ο πνευματικός του πατέρας, ο ποιητής της Ιλιάδας, που κι εκείνος έχει την
έγνοια του στραμμένη προς τους αδύνατους, τους ηττημένους, όπως κι ο Καβάφης.
Έχει επισημανθεί ότι όλοι οι καβαφικοί ήρωες είναι ηττημένοι.
Τι είναι η ζωή για τον ποιητή μας;
Αυτό
που ζούμε, το μοναδικό αλλά και απελπιστικά φθαρτό και λίγο. Αυθύπαρκτη,
αυτοτελής αξία και αυτοσκοπός. Η βίωση και η πλήρωσή της είναι το υπαρξιακό της
νόημα. Δεν αποτελεί κανένα μέσο για τίποτα παρά μόνο για την αυτοπραγμάτωσή
της, οπότε κανένα διαχωρισμό σε μέσο και σκοπό δεν επιδέχεται αυτή κατά την
αντίληψη του ποιητή. Η Ιθάκη είναι αντιπροσωπευτική αυτής του της θεώρησης.
Σκοπός και μέσο, προορισμός και πορεία συνυφαίνονται, γίνονται ένα. Πολύ
περισσότερο δε ζούμε για να παράγουμε ή για να πλουτίζουμε ή να καταναλώνουμε ευελπιστώντας πως κάποια στιγμή
θα επιπέσει και σε μας η πολυπόθητη ευτυχία, που τα ερείσματά της τα έχουμε
καταστρέψει με τους ανταγωνιστικούς ατομοκεντρισμούς μας και την άρση κάθε
επαφής μας με τους άλλους. Είναι η πιο παντελής ψευδαίσθηση επίτευξης ευτυχίας
μέσω αυτών. Η ευτυχία της ζωής μας κατά τον Καβάφη βρίσκεται μόνο μέσα στη
βίωσή της. Αυτή δε η βίωση διέπεται, πρέπει να διέπεται από τον κανόνα της
αξιοπρέπειας. Άρα διέπεται πέρα από τους φυσικούς ή βιολογικούς νόμους και από
ηθικούς, διαχρονικούς και ακατάλυτους, που διαφυλάγουν την αυταξία της και την
πορεία της προς την αυτοπραγμάτωση. Τυχάρπαστοι, ουτιδανοί, άσκεφτοι,
τυχοδιώκτες και καιροσκόποι, αποσυναισθητοποιημένοι και ανάλγητοι, αποστεωμένοι
και γυμνοί σε σκέψη και συναίσθημα δεν έχουν καμιά θέση στην καβαφική ζωή. Αξία
έχει ό, τι βιώνεται και χαρά είναι αυτή η βίωση και το παράγωγό της, το βίωμα.
Κι επειδή η ζωή διέπεται απαρέγκλιτα από το νόμο της ροής και της φθοράς και
φεύγει «μέσα από τα χέρια μας», διαρρέει συνεχώς μέσα από την ψυχή μας, μέσα
από την εστία της, την ίδια κιόλας στιγμή που φεύγει, γίνεται αναπόληση
οδυνηρή, μνήμη αλλά και αίσθημα πληρότητας και ευχαρίστησης γι` αυτό που ζήσαμε
μοναδικά και ανεπανάληπτα. Κι αν είσαι ποιητής, το αποθέτεις στην ποίησή σου ως
μνημείο παντοτινό του βιώματός σου και της ύπαρξής σου, αποτελώντας μια τέτοια
απόθεση ένα είδος αντίδοτου στη φθορά του χρόνου, μια αναχαίτιση της φθοράς,
ένας τρόπος αντίστασή μας σ` αυτή. Αν δεν είσαι ποιητής, μένεις με τη χαρά της
αναπόλησής του, που είναι μια άλλη δεύτερη ευχάριστη βίωση του ίδιου γεγονότος.
Πώς βλέπει την πολιτική εξουσία
Κοιτάζοντας
κανείς αντιπαραβολικά τη σημερινή μας ζωή και το έργο του Καβάφη έχει αμέσως
την αίσθηση ότι ο ποιητής δεν έζησε τότε που έζησε αλλά σήμερα και ό, τι έγραψε
δεν είναι τίποτα άλλο παρά η κριτική του στο σημερινό τρόπο ζωής, στο καπιταλιστικό
μοντέλο οργάνωσής της, αποτελώντας έτσι ιδεολογικό του αντίποδα. Όπως και
απέναντι στα άλλα στερεότυπα της εποχής του, πεποιθήσεις, θεσμούς,
τεχνοτροπίες, ποιητικά ρεύματα, θεματολογία ο Καβάφης υπήρξε ανατρεπτικός,
αντίποδάς τους, έτσι και στην πολιτική σκέψη, χωρίς να είναι πολιτικοποιημένος
ποιητής, είδε την εξουσία με πολύ ασκημένο κριτικό μάτι και την καυτηρίασε όσο
κανένας άλλος. Η φύση της τέχνης βέβαια περιέχει πάντα λίγο ως πολύ αντεξουσία
μέσα της. Ο Ταχτσής βλέπει την τέχνη ως διαβρωτικό υγρό πάνω στο σώμα της
εξουσίας. Ο Καβάφης τώρα με το βιωματικό αντίκρυσμα της ζωής δεν μπορεί παρά να
τη βλέπει αντιπαραταγμένη στη δική του θεώρηση ζωής, ως εχθρική απέναντί της.
Ακόμα κι αν πρόκειται για μη βιωματική αντιμετώπιση της ζωής, για συμβατική και
μόνο, η εξουσία είναι πάλι ανεπαρκής και ανίκανη να ανταποκριθεί στις
απαιτήσεις της. Την ανικανότητά της αυτή θέλοντας να επισημάνει, γράφει το
«Περιμένοντας τους βαρβάρους», το πιο πολιτικοποιημένο και πιο ωραίο αισθητικά
ανάμεσα και στα δικά του ποιήματα, υποδηλώνοντας τόσο φωναχτά την πλήρη
χρεοκοπία της πολιτικής εξουσίας. Η λύση να αφιχθούν οι βάρβαροι και να
νομοθετήσουν και να βγάλουν την πολιτισμένη και αυτόχθονη εξουσία από τη
χρεοκοπία της δεν έρχεται, γιατί δεν έρχονται οι βάρβαροι, γιατί βάρβαροι καλά
καλά δεν υπάρχουν. Και το τέλμα το πολιτικό μένει χωρίς την ελπίδα να έχει
κάποιο τέλος.
Απέναντι
στη θρησκευτική εξουσία αλλά και στην ιδεολογία της, είτε πρόκειται για τους
δώδεκα θεούς των προγόνων μας είτε για τη χριστιανική θρησκεία η στάση του ποιητή είναι ίδια, ειρωνική ή οδυνηρά
καταγγελτική.
Στην
«Απιστία» η ανακολουθία του Απόλλωνα
παρουσιάζεται ως εντελώς φυσιολογική θεϊκή συμπεριφορά, στην «Αρρώστια του Κλείτου» ο χριστιανικός
θεός μέσω του οργάνου του, του «μαύρου
δαίμονα» δείχνει τελείως αδιάφορος απέναντι
στο αν ο θάνατος πάει σε χριστιανό ή σε αλλόθρησκο, ενώ στο «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.» οι χριστιανοί
κρεμάνε 17 χρονώ αθώο παιδί.
Πόσο «κούφια λόγια» είναι οι πανηγυρισμοί εγκατάστασης
της εξουσίας μας το λέει στους «Αλεξανδρινοί βασιλείς».
Οι φρουροί δε αυτής της τάξης, που διαφυλάγοντάς την
μαζεύουν πλήθος απωθημένα μέσα τους, γιατί δεν τολμούν οι καημένοι να τα εκφράσουν,
ελπίζουν όμως να τα πούνε όλα με παρρησία στον άλλο κόσμο, παίρνουν από τον
εκπρόσωπο του ορθού λόγου, το σοφιστή, την ειρωνική απάντηση: Αν λένε τέτοια
πράγματα εκεί, αν τους ενδιαφέρουν αυτά. "Τα δ` άλλα εν Άδου τοις εκεί μυθήσομαι".
Στο
ποίημα «Δυνάμωσις» ξεκάθαρα μας λέει
για τη νομιμότητα τα εξής:
Δυνάμωσις
Δυνάμωσις
Όποιος
το πνεύμα του ποθεί να δυναμώσει,
να βγει απ’ το σέβας (το εξαναγκασμένο σέβας εδώ) κι από την υποταγή
να βγει απ’ το σέβας (το εξαναγκασμένο σέβας εδώ) κι από την υποταγή
Από
τους νόμους μερικούς θα τους φυλάξει,
αλλά το περισσότερο θα παραβαίνει
και νόμους κι έθιμα κι απ’ την παραδεγμένη
και την ανεπαρκούσα ευθύτητα θα βγει.
Όποιος το πνεύμα του ποθεί να δυναμώσει,
να βγει απ’ το σέβας κι από την υποταγή.
Από τες ηδονές πολλά θα διδαχθεί.
Την καταστρεπτική δε θα φοβάται πράξι.
Το σπίτι το μισό πρέπει να γκρεμισθεί.
Έτσι θ’ αναπτυχθεί ενάρετα στην γνώσι.
αλλά το περισσότερο θα παραβαίνει
και νόμους κι έθιμα κι απ’ την παραδεγμένη
και την ανεπαρκούσα ευθύτητα θα βγει.
Όποιος το πνεύμα του ποθεί να δυναμώσει,
να βγει απ’ το σέβας κι από την υποταγή.
Από τες ηδονές πολλά θα διδαχθεί.
Την καταστρεπτική δε θα φοβάται πράξι.
Το σπίτι το μισό πρέπει να γκρεμισθεί.
Έτσι θ’ αναπτυχθεί ενάρετα στην γνώσι.
Σ`
ένα ερωτικό του ποίημα, «Ο ήλιος του
απογεύματος» περιγράφει την αλλαγή που συντελέστηκε κάποια στιγμή σε κάμαρη
που έζησε ερωτικές στιγμές. Οι καταστάσεις που περιγράφονται εδώ πριν και μετά
την αλλαγή είναι τόσο όμοιες με τον παραδοσιακό και σημερινό τρόπο ζωής
αντίστοιχα, ώστε να μπορούμε εμείς, παίρνοντας το ποίημα συμβολικά ή
αλληγορικά, αυθαιρετώντας βέβαια, να ταυτίζουμε την αλλαγή που συντελέστηκε
στην κάμαρη αυτή με την αλλαγή που συντελέστηκε στη ζωή μας γενικά κατά τη
μετάβαση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, όπου ο άνθρωπος ήταν ένα με τα
πράγματα γύρω του, ταυτισμένος μαζί τους και αναπόσπαστος συναισθηματικά, στο
σημερινό, όπου όλοι οι δομημένοι χώροι του περιβάλλοντός μας μεταράπηκαν σε
χώρους συναλλαγής και όπου δε νοείται φυσικά ύπαρξη καμιάς απολύτως
συναισθηματικής επαφής:
Ο ήλιος του απογεύματος
Την κάμαρην αυτή, πόσο καλά την ξέρω.
Τώρα νοικιάζονται κι αυτή κ’ η πλαγινή
για εμπορικά γραφεία. Όλο το σπίτι έγινε
γραφεία μεσιτών, κ’ εμπόρων, κ’ Εταιρείες.
Τώρα νοικιάζονται κι αυτή κ’ η πλαγινή
για εμπορικά γραφεία. Όλο το σπίτι έγινε
γραφεία μεσιτών, κ’ εμπόρων, κ’ Εταιρείες.
Α η κάμαρη αυτή , τι γνώριμη που είναι.
Κοντά στην πόρτα εδώ ήταν ο καναπές,
κ’ εμπρός του ένα τουρκικό χαλί·
σιμά το ράφι με δυο βάζα κίτρινα.
Δεξιά· όχι, αντικρύ, ένα ντολάπι με καθρέπτη.
Στη μέση το τραπέζι όπου έγραφε·
κ’ η τρεις μεγάλες ψάθινες καρέγλες.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι
που αγαπηθήκαμε τόσες φορές.
Θα βρίσκονται ακόμη τα καϋμένα πουθενά.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι·
ο ήλιος του απογεύματος τώφθανε ώς τα μισά.
κ’ εμπρός του ένα τουρκικό χαλί·
σιμά το ράφι με δυο βάζα κίτρινα.
Δεξιά· όχι, αντικρύ, ένα ντολάπι με καθρέπτη.
Στη μέση το τραπέζι όπου έγραφε·
κ’ η τρεις μεγάλες ψάθινες καρέγλες.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι
που αγαπηθήκαμε τόσες φορές.
Θα βρίσκονται ακόμη τα καϋμένα πουθενά.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι·
ο ήλιος του απογεύματος τώφθανε ώς τα μισά.
…Απόγευμα η ώρα τέσσερις, είχαμε χωριστεί
Για μια βδομάδα μόνο…Αλλοίμονον,
Η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή.
Αποκαλυπτική και προφητική
μαζί «Η Τράπεζα του Μέλλοντος»
Την δύσκολη ζωή μου ασφαλή να κάνω
εγώ στην Τράπεζα του Μέλλοντος επάνω
πολύ ολίγα συναλλάγματα θα βγάλω.
Κεφάλαια μεγάλ’ αν έχει αμφιβάλλω
κι άρχισα να φοβούμαι μη στην πρώτη κρίση
εξαφνικά τας πληρωμάς της σταματήσει.
εγώ στην Τράπεζα του Μέλλοντος επάνω
πολύ ολίγα συναλλάγματα θα βγάλω.
Κεφάλαια μεγάλ’ αν έχει αμφιβάλλω
κι άρχισα να φοβούμαι μη στην πρώτη κρίση
εξαφνικά τας πληρωμάς της σταματήσει.
Μήπως
εκείνες οι «Τράπεζες του Μέλλοντος» της εποχής του Καβάφη είναι οι ίδιες με τις
δικές μας τις σημερινές που προκάλεσαν και την κρίση που ζούμε;
Πάντως
υπ` αυτές τις συνθήκες, της κυριαρχίας των τραπεζών στη ζωή μας και των
συνακόλουθων διακινδυνεύσεων που εμπεριέχουν, η αποτυχία ενός ανθρώπου είναι το
πιο φυσικό πράγμα, αφού είναι και από τις ίδιες τις τράπεζες προδιαγραμμένη. Ποια
θα είναι τώρα η τύχη ενός τέτοιου αποτυχημένου; Η έκπτωσή του φυσικά στο
κατάντημα της ζητιανιάς. Πώς να σηκώσει το βάρος αυτής της έκπτωσης στη
ζητιανιά μας περιγράφει το ποίημα «Όποιος απέτυχε». Δε θα πρέπει λοιπόν να
απορούμε για τις χιλιάδες αυτοκτονίες συμπατριωτών μας. Αυτή την κατάντια του
ζήτουλα δε θέλησαν να ζήσουν.
Όποιος απέτυχε
Όποιος απέτυχε, όποιος ξεπέσει
τι δύσκολο να μάθει της πενίας
τη νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους.
Εις τ’ άθλια ξένα σπίτια πώς θα πάει!
Με τι καρδιά θα περπατεί στον δρόμο
κι όταν στην πόρτα εμπρός βρεθεί πού θα βρει
την δύναμη ν’ αγγίξει το κουδούνι
για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη
και για την στέγη, πώς θα ευχαριστήσει!
Πώς θ’ αντικρίσει ταις ματιαίς ταις κρύαις
που θα τον δείχνουνε που είναι βάρος!
Τα χείλη τα υπερήφανα πώς τώρα
θ’ αρχίσουν να ομιλούνε ταπεινά
και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψει!
Τα λόγια πώς θ’ ακούσει που ξεσκίζουν
τ’ αυτιά με κάθε λέξη κι εν τοσούτω
πρέπει να κάμνεις σαν να μην τα νιώθεις
σαν να `σαι απλούς και δεν καταλαμβάνεις.
τι δύσκολο να μάθει της πενίας
τη νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους.
Εις τ’ άθλια ξένα σπίτια πώς θα πάει!
Με τι καρδιά θα περπατεί στον δρόμο
κι όταν στην πόρτα εμπρός βρεθεί πού θα βρει
την δύναμη ν’ αγγίξει το κουδούνι
για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη
και για την στέγη, πώς θα ευχαριστήσει!
Πώς θ’ αντικρίσει ταις ματιαίς ταις κρύαις
που θα τον δείχνουνε που είναι βάρος!
Τα χείλη τα υπερήφανα πώς τώρα
θ’ αρχίσουν να ομιλούνε ταπεινά
και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψει!
Τα λόγια πώς θ’ ακούσει που ξεσκίζουν
τ’ αυτιά με κάθε λέξη κι εν τοσούτω
πρέπει να κάμνεις σαν να μην τα νιώθεις
σαν να `σαι απλούς και δεν καταλαμβάνεις.
Αν
έχω ή δεν έχω άλλη χαρά, δε με νοιάζει, μας λέει η «Πρόσθεσις». Έχω όμως την
αρκετή χαρά που δεν είμαι μια αριθμητική μονάδα, όπως όλοι οι άλλοι, που έχω
πρόσωπο δικό μου και διατηρώ τα «φυσιογνωμικά» μου χαρακτηριστικά, που δεν
είμαι μάζα. Και όλα αυτά μας τα λέει ο ποιητής πριν από την εμφάνιση της
τηλεόρασης στη ζωή μας. Πόσοι από μας τους σημερινούς ανθρώπους μπορούμε να
πούμε ότι έχουμε σήμερα μια τέτοια χαρά;
Πρόσθεσις
Αν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.
Πλην ένα πράγμα με χαράν στο νου μου πάντα βάζω
που στην μεγάλη πρόσθεση, την πρόσθεσή των που μισώ,
που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί
απ’ ταις πολλαίς μονάδες μια.
Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα
κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.
Για
τα δύο επόμενα ποιήματα, «Ας φρόντιζαν» και «Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.
Χ.» δεν έχω να πω τίποτα. Τα παραθέτω απλώς και αναρωτιέμαι: Πώς με τόση
καθαρότητα είδε αυτός ο ποιητής τότε τι θα συμβεί σήμερα στη χώρα μας κι ας μην
έζησε ποτέ σ` αυτήν; Όταν έχει κανείς την ιστορική γνώση, κατέχει και τη γνώση
για τα μελλούμενα, όπου κι αν συμβούν αυτά.
Ας φρόντιζαν
Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.
Aυτή η μοιραία πόλις, η Aντιόχεια
όλα τα χρήματά μου τάφαγε:
αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.
Aλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.
Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Aριστοτέλη, Πλάτωνα·
τι ρήτορας, τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις).
Aπό στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κ’ έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Aλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι·
κάπως γνωρίζω (κ’ είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παληανθρωπιές, και τα λοιπά.
Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα
ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτήν την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.
Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω
να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Aυτή είν’ η πρόθεσίς μου.
Aν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους—
τους ξέρουμε τους προκομένους: να τα λέμε τώρα;
αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.
Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,
κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.
Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.
Κ’ είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη
για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.
Aλλά, κατεστραμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.
Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.
Aς φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.
Aυτή η μοιραία πόλις, η Aντιόχεια
όλα τα χρήματά μου τάφαγε:
αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.
Aλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.
Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Aριστοτέλη, Πλάτωνα·
τι ρήτορας, τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις).
Aπό στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κ’ έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Aλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι·
κάπως γνωρίζω (κ’ είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παληανθρωπιές, και τα λοιπά.
Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα
ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτήν την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.
Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω
να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Aυτή είν’ η πρόθεσίς μου.
Aν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους—
τους ξέρουμε τους προκομένους: να τα λέμε τώρα;
αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.
Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,
κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.
Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.
Κ’ είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη
για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.
Aλλά, κατεστραμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.
Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.
Aς φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.
Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ.
Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν
στην Aποικία
δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Aναμορφωτή.
Όμως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία
είναι που κάμνουνε μια ιστορία
μεγάλη κάθε πράγμα οι Aναμορφωταί
αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ
δεν τους χρειάζονταν κανείς.) Για κάθε τι,
για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν,
κ’ ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.
Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη·
η κατοχή σας είν’ επισφαλής:
η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Aποικίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τί να γίνει;
σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.
Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε·
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική.—
Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Aποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός.
δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Aναμορφωτή.
Όμως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία
είναι που κάμνουνε μια ιστορία
μεγάλη κάθε πράγμα οι Aναμορφωταί
αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ
δεν τους χρειάζονταν κανείς.) Για κάθε τι,
για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν,
κ’ ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.
Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη·
η κατοχή σας είν’ επισφαλής:
η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Aποικίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τί να γίνει;
σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.
Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε·
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική.—
Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Aποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός.
*Είναι το κείμενο της εισήγησής μου στην εκδήλωση του Βαφοπούλειου για
τον Καβάφη, η οποία πήγε θαυμάσια. Σε άλλη ευκαιρία θα αναζητήσω και άλλα
χαρακτηριστικά της ποίησης Καβάφη όχι τόσο ιδεολογικά όσο αισθητικά.
Πάντως η προετοιμασία μου, όχι η κειμενική αλλά η μουσική, γι` αυτή την
εκδήλωση
μ` έκανε να καθυστερήσω πολύ την ανανέωση της ιστοσελίδας μου. Ζητώ
πολλά «Συγγνώμη»
