"Λέξω προς αιθέρα"

(Από την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη: «Λέξω προς αιθέρ`, ει τι δη τόδ` έστ` άκος», που σημαίνει περίπου: Θα τα πω στον αέρα, ίσως αυτό μου φέρει κάποια ανακούφιση)

Αποφάσισα κι εγώ να «βγω στο κλαρί» του διαδικτύου. Ήτανε, λέει, ένα σπουργίτι, που την ώρα που κελαηδούσε αηδόνι, άνοιξε το ραμφάκι του, για να τραγουδήσει κι εκείνο. «Κακό χρόνο να  `χεις», του λέει τσαλαπετεινός που βρισκόταν παραδίπλα. «Πώς τολμάς και μπαίνεις ανάμεσά μας, στο γλυκόλαλο αηδόνι και σε μένα με το ωραίο μου παρουσιαστικό; Δε βλέπεις τα χάλια σου; Χάσου από μπροστά μας».  Έφυγε το σπουργίτι και δεν ξανάνοιξε το ραμφάκι του να τραγουδήσει και σε λίγες μέρες έσκασε.

Για να μην πάθω και εγώ τα ίδια – είμαι και σε κάποια ηλικία – αποφάσισα να βγω στον «αέρα». Μπορεί να `ναι και η εγωπάθεια που με βάζει να το κάνω, που θέλει την «εξωστρέφεια» του υποκειμένου της

Αν είναι αυτή, συγγνώμη, παρόλο που τη θεωρώ εντελώς φυσιολογική. Δεν παύει όμως να είναι βασανιστική. Λίγοι ή πολλοί συνάνθρωποί μου θα υποβάλλονται στον κόπο να με παρακολουθούν. Τους συμπονώ, γι` αυτό και τους ζητώ συγγνώμη.

Όμως η άρθρωση λόγου, η διατύπωση απόψεων, η έκφραση των ιδεών μας ή των συναισθημάτων μας, πώς θα ονομάσουμε αυτή την έκθεση του εαυτού μας στο κοινό δεν έχει σημασία, υπηρετεί και κοινωνικές ανάγκες, την έκθεση του ίδιου του προσώπου της κοινωνίας στο κοινό της, την τοποθέτηση του εαυτού της σε καθρέφτη, ώστε να μπορούν τα μέλη της να βλέπουν το πρόσωπό της μαζί και το δικό τους. Οδηγείται έτσι η κοινωνία στην αυτοεπίγνωσή της, αλλά και η ανθρώπινη ύπαρξη γενικά στην αυτογνωσία. Προωθείται κιόλας ή και πισωγυρίζει καμιά φορά, καθώς κάποια επίδραση ασκούν πάντα σε μέλη της κοινωνίας και στην κοινωνία ευρύτερα οι προσωπικές μας απόψεις, όταν διατυπώνονται, και είναι επομένως λίγο ως πολύ διαμορφωτικές της κοινωνίας. Άρα πρόκειται για πολιτικές πράξεις, αφού εμπεριέχουν δυνατότητα επίδρασης. Απολίτικες πράξεις στην ουσία δεν υπάρχουν.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι απαρχή της φιλοσοφίας έχουμε, όταν ένα άτομο, μετά ακολούθησαν και άλλα, κάνοντας πέρα τις καθιερωμένες απόψεις και αντιλήψεις, θέσφατα του μύθου, της θρησκείας ή της παράδοσης, πρόβαλε την εντελώς προσωπική, λογική βέβαια, άποψη για τη φύση και τον κόσμο. Το άτομο αυτό ήταν ο Θαλής, που με βάση την εμπειρία, γι` αυτό μιλήσαμε για λογική άποψη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αρχή του κόσμου είναι το νερό, που η ύπαρξή του αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής οποιασδήποτε μορφής. Η προβολή της προσωπικής άποψης στην περίπτωση του Θαλή και των άλλων φυσικών φιλοσόφων συνέστησε και τη μετάβαση από το Μύθο στο Λόγο, όπως ονομάζεται στη γλώσσα της φιλοσοφίας η πρώτη απόπειρα λογικής ερμηνείας του κόσμου. Κατά την αρχαιοελληνική περίοδο η αντίταξη της προσωπικής θέλησης και άποψης απέναντι σε καθιερωμένες μυθολογικές ή θρησκευτικές εκπροσωπήσεις είχε βαθιές τις ρίζες της στο ομηρικό έργο και ακόμη προγενέστερα. Ο Όμηρος πάντως είναι ο πρώτος εκφραστής αυτού του ανθρωποκεντρισμού, που συρρικνώνει θανάσιμα το θεοκεντρισμό, αν αυτός υπήρξε ποτέ στη θρησκευτική παράδοση των προγόνων μας. Στην κλασσική εποχή η σοφιστική, που αποτελεί τη βάση της δημοκρατίας και της διαλεκτικής, με τη ρήση του εκπροσώπου της Πρωταγόρα «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» θα αναδείξει τον άνθρωπο και το άτομο μοναδικό κριτή όλων των πραγμάτων.        

Όμως η διατύπωση της προσωπικής άποψης σημαίνει και λειτουργία της δημοκρατίας στην αυθεντική της εκδοχή. Όταν τα μέλη μιας κοινωνίας λένε τα προβλήματά τους, εκφράζουν τις ανάγκες τους, «καταθέτουν» τα συμφέροντά τους, τότε αυτά στο επίπεδο των θεσμοθετήσεων και νομοθετήσεων υπό ιδανικές συνθήκες συναιρούνται ισότιμα και ακριβοδίκαια, και επιτυγχάνεται έτσι ισόρροπη ρύθμιση των ατομικών συμφερόντων και ισόρροπη σύνθεση του ατομικού με το συλλογικό συμφέρον, χωρίς αποκλίσεις από τις θεμελιακές αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης.

Έτσι υπηρετείται, στο αρχικό της τουλάχιστον στάδιο, και η εφαρμογή της διαλεκτικής στη σφαίρα του κοινωνικού βίου και της πολιτικής που τον συγκροτεί. Αν τα πράγματα είναι ιδεατά, που ποτέ δεν είναι, μετά την κατάθεση της θέσης και της αντίθεσης επέρχεται η σύνθεση και το γνωστό σχήμα της διαλεκτικής θέση, αντίθεση, σύνθεση, μπαίνει σε λειτουργία, και γίνεται εφικτή η προσέγγιση της αλήθειας είτε της γενικής, στον τομέα της φιλοσοφίας, είτε της ειδικής, στον τομέα των επιστημών, είτε της κοινωνικής και ανθρωπιστικής, στον τομέα του δικαίου, της ρύθμισης δηλαδή του συλλογικού βίου. Θεωρούμε αυτονόητο ότι η αλήθεια σε καμιά της έννοια δεν είναι δοσμένη. Καταχτιέται λίγο, λίγο με μέθοδο και πολύ κόπο πανανθρώπινο. Ιδιαίτερα στην εκδοχή του δικαίου, όπου η εφαρμογή της αντιστρατεύεται συμφέροντα παγιωμένα, καταχτιέται με κοινωνικές πιέσεις, αγώνες ή και επαναστάσεις. «Πόλεμος πατήρ πάντων» διακηρύσσει ο φιλόσοφος της διαλεκτικής Ηράκλειτος, διαπίστωση που θα επαναλάβει και ο Μαρξ με τη διατύπωση της αρχής των ταξικών και κοινωνικών συγκρούσεων.  Γι` αυτό και η σύνθεση δε γίνεται απευθείας, αυτόματα με την κατάθεση της θέσης και αντίθεσης. Παρεμβαίνουν βουλήσεις ατόμων που διαθέτουν δύναμη και επιβάλλουν ως σύνθεση τη δική τους θέση που ενσαρκώνει τα συμφέροντά τους, οπότε δε συναιρούνται ισοσταθμισμένα οι δύο αντιθετικές θέσεις ή δε συναιρούνται καν. Ολόκληρα μακροδιαστήματα της Ιστορίας, μιλάμε για αιώνες και χιλιετίες, ενσαρκώνουνε μόνο τη μια θέση, αυτή της κυρίαρχης τάξης. Το ίδιο ισχύει και σήμερα.  

Συμβολή λοιπόν στη λειτουργία της δημοκρατίας και της διαλεκτικής συνιστά η έκθεση του εαυτού μας στο κοινό, ενέργεια που δεν απέχει πολύ από την ενασχόλησή μας με τα κοινά. Καθώς δε τα παγιωμένα συμφέροντα που λέγαμε με ποικίλους τρόπους επιφέρανε σήμερα φαλκίδευση  της δημοκρατίας στην εφαρμογή της, θέμα που θα μας απασχολήσει στην πορεία, η τεχνολογία στην ηλεκτρονική της διάσταση, με τη μορφή δηλαδή χρήσης του διαδικτύου, έρχεται ως ένα σημείο να αποκαταστήσει τη δημοκρατία στην αρχική της διαδικασία τουλάχιστον, της κατάθεσης της θέσης και της αντίθεσης. Μόνο που θα πρέπει όλοι οι πολίτες να διατυπώνουν τις απόψεις τους και όλες οι διατυπωμένες απόψεις να πηγαίνουν προς όλους και όλοι πάλι να ανταπαντούν. Τότε πράγματι υπάρχει συμμετοχή όλων στο κοινωνικό «γίγνεσθαι», χωρίς τη μεσολάβηση μάλιστα των ΜΜΕ, που δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι δεν είναι και υπονομευτικά της δημοκρατίας. Από αυτή την άποψη η εμφάνιση των πολιτών στο χώρο του διαδικτύου είναι χρέος και καθήκον, είναι ουσιαστική άσκηση του δημοκρατικού δικαιώματος συμμετοχής στα κοινά. Και ξέρουμε όλοι μας πώς χαρακτηρίζανε τον αμέτοχο στα κοινά πολίτη οι αρχαίοι Έλληνες, εφόσον ο Θουκυδίδης θεωρηθεί εκπρόσωπός τους: Άχρηστο. Ακόμα προγενέστερα, επί Σόλωνα, τον εξορίζανε κιόλας.

Σε συνθήκες όμως αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως εξ ανάγκης είναι οι σημερινές δημοκρατίες, δεν αρκεί η κατάθεση των απόψεων, για να επέλθει η σύνθεσή τους και να αποτυπωθεί αυτή νομοθετικά. Απαιτείται κι ένα δεύτερο στάδιο, που είναι και το δυσκολότερο για τη μετακένωση  δημοκρατίας στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, της συλλογικής και συντονισμένης παρέμβασης στα μορφώματα της εξουσίας, Κοινοβούλιο, Κυβέρνηση, ώστε οι ατομικές θέσεις συνθεμένες να διαβιβάζονται στους φορείς της. Μια τέτοια σύνθεση και διαβίβαση διενεργείται μόνο μέσω των κομματικών σχηματισμών. Όσο κι αν απεχθανόμαστε τα κόμματα, δυστυχώς η δημοκρατία μας δεν έχει βρει ως τώρα υποκατάστατά τους, για να λειτουργήσει. Είναι τα κύρια συστατικά της. Αλλιώς δεν μπορεί να υπάρξει και η απόρριψη των κομμάτων είναι απόρριψη και της δημοκρατίας.

Θέλοντας λοιπόν κι εγώ να ασκήσω ουσιαστικά το δημοκρατικό μου δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά, που το πολίτευμα της δημοκρατίας μας μου το στερεί, βγαίνω από σήμερα στον «αέρα» του διαδικτύου, γράφοντας, όχι τακτικά, κείμενα με ποικίλο περιεχόμενο ή και «αναρτώντας» στίχους και τραγούδια μου, που συμβαίνει να σκαρώνω κατά καιρούς.

Και άλλες φορές «έβγαλα προς τα έξω» κείμενά μου, σε εφημερίδες και κυρίως στο περιοδικό «αντί», που δεν υπάρχει πια  Αν συσχετίζονται με την επικαιρότητα ή με θέματα που συζητάμε θα τα αναδημοσιεύω, όπως τώρα τροποποιημένο κάπως το κείμενό μου για την Παιδεία που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 790, περίοδος Β, 13.06.2003 του «αντί» και που γέννησε αργότερα το τραγούδι «Η πομπή προς τη γνώση».   

Λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης που ζούμε οι πρώτες μου «αναρτήσεις» στο διαδικτυακό μου ιστολόγιο εκτός από το παρόν κείμενο και το σχετικό με την Παιδεία θα είναι και στίχοι μου με πολιτικό περιεχόμενο, που τραγουδήθηκαν σε συναυλία των ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης στις 17.03.12 και που τη μουσική τους θα βρείτε στο προσωπικό μου κανάλι του You Tube: Αλέκος Τζιόλας.

Αλέκος Τζιόλας

(συνταξιούχος εκπαιδευτικός)